Το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας και Φιλολογικών Πηγών ιδρύθηκε το 1996 από την καθηγήτρια κα. Αλεξάνδρα Γουλάκη Βουτυρά, ως ένα παράλληλο υποστηρικτικό εργαλείο για τα μαθήματα και την έρευνα στον τομέα της Μουσικής Εικονογραφίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. Σύντομα θεσμοθετήθηκε ως ένα αυτόνομο ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Πανεπιστήμιο και άλλους φορείς.
Επιστημονικώς υπεύθυνη: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά
τηλ.: +30 2310 991823 | e-mail: mitos@mus.auth.gr
facebook page: www.facebook.com/mitos
Στόχος του προγράμματος είναι η συγκέντρωση, τεκμηρίωση και καταλογογράφηση εικαστικών παραστάσεων και φιλολογικών πηγών, που σχετίζονται με την ελληνική μουσική, τον χορό και τις παραστατικές τέχνες (στο βαθμό που περιλαμβάνουν μουσική) από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Με την χρήση διεπιστημονικών μεθόδων καταλογογράφησης του υλικού και ψηφιακής τεχνολογίας, το Αρχείο επιδιώκει να καταστήσει το υλικό του προσβάσιμο στο ευρύτερο κοινό και να προωθήσει την επικοινωνία ανάμεσα σε ερευνητές από διαφορετικά επιστημονικά πεδία με σκοπό την ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων στην έρευνα της ελληνικής μουσικής, καθώς και την συνεργασία και ανταλλαγή υλικού με αντίστοιχα αρχεία του εξωτερικού.
Η καταγραφή του υλικού γίνεται με την χρήση της ψηφιακής βάσης δεδομένων ΜΙΤΟΣ, που δημιουργήθηκε ειδικά για να καλύψει τις ιδιαίτερες ανάγκες τεκμηρίωσης και καταλογογράφησης του εικονογραφικού υλικού. Η δομή και οι μηχανές αναζήτησης της ψηφιακής αυτής βάσης επιτρέπουν την δημιουργία εξατομικευμένων αναζητήσεων με συνδυασμό διαφορετικών κριτηρίων, που αφορούν τόσο το αντικείμενο πάνω στο οποίο αποτυπώνεται με εικαστικά μέσα η μουσική πράξη, όσο και τις εικονογραφικές και μουσικές παραμέτρους των παραστάσεων (π.χ. το θέμα, το περιεχόμενο και τα συμφραζόμενα της μουσικής εκτέλεσης, τους μουσικούς, τους χορευτές, τα μουσικά όργανα κά.), ώστε να καλύπτονται με -κατά το δυνατόν- μεγαλύτερη πληρότητα οι ερευνητικές ανάγκες του εκάστοτε χρήστη.
Το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας και γραμματειακών πηγών και η ψηφιακή βάση δεδομένων ΜΙΤΟΣ παρουσιάστηκαν στην επιστημονική κοινότητα στο Διεθνές Συνέδριο Μουσικής Εικονογραφίας που διοργανώθηκε στο Δίον Πιερίας από το Study Group for Musical Iconography του International Council for Traditional Music (UNESCO) και το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με τίτλο Music Iconography in the Mediterranean from 300 B.C. until 300 A.D. (1998) καθώς και στο εργαστήριο Les Images de la Musique – outils documentaires, méthodes, resultants. Atelier Thématique de Formation που διοργανώθηκε από το Centre d’ Études Supérieures de la Renaissance στην Tours της Γαλλίας (2006).
Από το 2007 οι αρχές καταλογογράφησης, οι διαδικασίες εισαγωγής δεδομένων και οι εφαρμογές της ψηφιακής βάσης δεδομένων ΜΙΤΟΣ του Αρχείου Μουσικής Εικονογραφίας αποτελούν αντικείμενο του μαθήματος “Ιστορία των Εικαστικών Τεχνών: Μουσική Εικονογραφία: Ένα μοντέλο προσέγγισης της μουσικής (προϋποθέσεις-στόχοι-εφαρμογές)”. Οι προπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος έχουν επίσης πρόσβαση στην ψηφιακή βάση δεδομένων προκειμένου να αντλήσουν εικονογραφικό υλικό για την εκπόνηση των εργασιών του μαθήματος “Ειδικοί τομείς ιστορίας της μουσικής: Μουσική Εικονογραφία στην αρχαιότητα”.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Από το 2002 το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας έχει αναπτύξει μία σειρά από παράλληλες δράσεις. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι:
Ι. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
2005-2009 «Ερευνητικό πρόγραμμα για τα Ελληνικά Μουσικά Όργανα του Αρχείου Μουσικής Εικονογραφίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ». (ΕΥ: Α. Γουλάκη Βουτυρά. Χρηματοδότηση: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς).
Πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα με παραδοτέα τη δημιουργία μίας ψηφιακής βάσης δεδομένων εικονογραφικού και γραμματειακού υλικού (προσβάσιμη από τον Φεβρουάριο του 2010 στους χώρους του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς) και την προετοιμασία ενός συλλογικού τόμου με θέμα την μορφή και παρουσία των ελληνικών μουσικών οργάνων από την αρχαιότητα έως το τέλος της μετά-βυζαντινής περιόδου με βάση εικονογραφικές και φιλολογικές πηγές (εκδόθηκε το 2012, Βλ. παρακάτω).
2002-2003 «Images of Music-A Cultural Heritage». (Γενική επιστημονική εποπτεία: Tilman Seebass. Institut für Musicwissenschaft, Leopold-Franzens-Universität Innsbruck. ΕΥ για την Ελλάδα: Αλεξάνδρα-Γουλάκη Βουτυρά. Χρηματοδότηση: πρόγραμμα Culture 2000).
Ερευνητικό πρόγραμμα στα πλαίσια του Culture-2000 με στόχο την συνεργασία ευρωπαϊκών αρχείων μουσικής εικονογραφίας για την ανάπτυξη κοινών μεθόδων τεκμηρίωσης και καταλογογράφησης εικονογραφικού υλικού. Ολοκληρώθηκε με την δημιουργία τριών διαδικτυακών εκθέσεων: Music – Image and Reality (συντονισμός: Fondazione Giorgio Cini στην Βενετία), Rhythm in Music and Dance (συντονισμός: Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας στην Θεσσαλονίκη) and Musical Myths – from Antiquity to Modern Times (συντονισμός: Centre d’ Etudes Supérieures de la Renaissance, Πανεπιστήμιο της Tours) προσβάσιμες σε επτά γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά, πορτογαλικά και ελληνικά) που εκδόθηκαν σε Cd-ROM.
ΙΙ. ΣΥΝΕΔΡΙΑ
2008 Ως μέλος του Study Group for Iconography in European Art της International Musicological Society (IMS) το Αρχείο Μουσικής Εικονογραφίας ΑΠΘ διοργάνωσε ένα διεθνές επιστημονικό συνέδριο με τίτλο “Metamorphoses of Orfeus- Musical Images of Greek Mythology and their revivals in European Art” σε συνεργασία με το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου (Κέρκυρα, Ιόνιος Ακαδημία στις 26-29/06).
ΙΙI. ΕΚΘΕΣΕΙΣ
2013 Μουσική Παιδεία και Δημοκρατία στην Κλασική Αθήνα. Θεσσαλονίκη, Μέγαρο Μουσικής, 27/02-21/06.
2012 Μουσική Παιδεία και Δημοκρατία στην Κλασική Αθήνα. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και την Δημοκρατία, Αθήνα 01/03 – Ιανουάριος 2013. Η έκθεση προσεγγίζει τη μουσική ως στοιχείο παιδείας που ενδυναμώνει τους θεσμούς της δημοκρατίας και της συμμετοχής στα κοινά. Οι ενότητες αναπτύσσονται μέσα από κείμενα, φωτογραφικές αναπαραγωγές φωτογραφικού υλικού, εκμαγεία αρχαιολογικών αντικειμένων, ανακατασκευές αρχαίων μουσικών οργάνων (Π. Στέφος), διαδραστικές εκπαιδευτικές εφαρμογές και εκπαιδευτικό ντοκιμαντέρ του Υπουργείου Παιδείας.
2006 Mozart 250 χρόνια. Μέγαρο Μουσικής, 05/11 – 18/11. Έκθεση εικονογραφικού υλικού από τη ζωή και το έργο του μεγάλου συνθέτη με έμφαση στις παραγωγές όπερας.
2005 Μόνιμη έκθεση ελληνικών μουσικών οργάνων από την συλλογή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με τη χρηματοδότηση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Πλαισιώνεται από σχολιασμένο εικονογραφικό υλικό.
2003 Dons des Muses. Musique et danse dans la Grèce ancienne – Μουσών Δώρα. Μουσικοί και χορευτικοί απόηχοι από την αρχαία Ελλάδα. Βρυξέλλες, Musées royaux d’Art et d’Histoire – Musée du Ciquantainaire (26/02-25/05), στο Βερολίνο, Musikinstrumenten Museum και στην Αθήνα (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 01/07-15/09/2004). Συνεργασία του Αρχείου Μουσικής Εικονογραφίας με το ΥΠΠΟ για την δημιουργία μίας μεγάλης έκθεσης που εγκαινιάστηκε στις Βρυξέλλες το 2003 και παρουσιάστηκε επίσης στο Βερολίνο και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (2004). Ο πολυτελής κατάλογος δημοσιεύτηκε σε πέντε γλώσσες (Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Φλαμανδικά).
2002 Η μουσική στην Αρχαία Ελλάδα στα πλαίσια των Ημερών Έκφρασης και Δημιουργίας των Φίλων του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη. Θεσσαλονίκη, Διεθνής Έκθεση, Περίπτερο 1, 09/03-07/04. Έκθεση σχολιασμένου εικονογραφικού υλικού, που παρουσιάστηκε σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και στο εξωτερικό (Κύπρος, Οδησσός κα.)
2001 Carmen. Θεσσαλονίκη, Μέγαρο Μουσικής, 25/10-13/11. Έκθεση σχολιασμένου εικονογραφικού υλικού που αφορούσε ιστορικές παραγωγές της ομώνυμης όπερας.
IV. ΕΚΔΟΣΕΙΣ
2012 Ελληνικά Μουσικά Όργανα. Αναζητήσεις σε εικαστικές και γραμματειακές πηγές (2000 π.Χ.-2000 μ.Χ.). Συλλογικός τόμος με κείμενα των A. Barker, G. Currie, St. Hagel, E. Poehlmann, M. Raffa, T. Seebass, Μ. Αλεξάνδρου, Μ. Βουτσά, Α. Γουλάκη Βουτυρά, Ε. Σωτηρούδη και Α. Ρουμπή. Η προετοιμασία του τόμου χρηματοδοτήθηκε στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος “Ελληνικά μουσικά όργανα” από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία του Σωματείου “Υποτροφίες Μαρία Κάλλας” και τελεί υπό την αιγίδα του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.